อุปาสกตฺตปฏิเวทนากถาวณฺณนา

[15] กณฺณสุขโต หทยงฺคมโตติ วจนเมว สนฺธาย วุตฺตํฯ อนตฺตุกฺกํสนโตติอาทิ ปุคฺคลวเสน, กณฺณสุขโตติ โสตินฺทฺริยํ สนฺธายฯ อาปาถารมณียโตติ ญาณาปาถารมณียโตฯ สยเมว เหฏฺฐามุขชาตํ วา, มคฺโค ปน อโสโก โหติฯ ตทา หิ โสโก ปหียมาโนฯ จริยาทิอนุกูลโต อปฺปฏิกูลํฯ ‘‘มธุรมิม’’นฺติ วุตฺตตฺตา ‘‘ธมฺมมิม’’นฺติ วจนํ อธิกํ วิย ทิสฺสติฯ ตสฺมา ‘‘ราควิราคมิม’’นฺติ เอวํ วิสุํ วิสุํ โยเชตฺวา ปุน ปิณฺเฑตฺวา ธมฺมมิมํ อุเปหีติ โยเชตพฺพํ, ‘‘ธมฺมเมว สรณตฺถมุเปหี’’ติ ปฐนฺติ กิราติ ทีเปติฯ สรณคตานํ เตเนว สรณคมเนน ภยํ สนฺตาสํ ทุคฺคติํ ปริกฺกิเลสํ ทุกฺขํ หิํสตีติ รตนตฺตยํ สรณํ นามฯ ตปฺปสาทตคฺครุตาทีหิ วิหตกิเลโส ตปฺปรายนตาการปฺปวตฺโต จิตฺตุปฺปาโท สรณคมนํฯ ตํสมงฺคีสตฺโต สรณํ คจฺฉติฯ ปเภเทน ปน ทุวิธํ สรณคมนํ โลกุตฺตรํ โลกิยนฺติฯ ตตฺถ โลกุตฺตรํ ทิฏฺฐสจฺจานํ มคฺคกฺขเณ สรณคมนุปกฺกิเลสสมุจฺเฉเทน นิพฺพานารมฺมณํ หุตฺวา กิจฺจโต สกเลปิ รตนตฺตเย อิชฺฌติฯ โลกิยํ ปุถุชฺชนานํ สรณคมนุปกฺกิเลสํ ตทงฺควิกฺขมฺภเนน อารมฺมณโต พุทฺธาทิคุณารมฺมณํ หุตฺวา อิชฺฌติฯ ตํ อตฺถโต รตนตฺตเย สทฺธาปฏิลาโภ สทฺธามูลิกา จ สมฺมาทิฏฺฐิฯ โลกุตฺตรสฺส จตฺตาริ สามญฺญผลานิ วิปากผลํ, สพฺพทุกฺขกฺขโย อานิสํสผลํฯ ‘‘โย จ พุทฺธญฺจ ธมฺมญฺจ…เป.… สพฺพทุกฺขา ปมุจฺจตี’’ติ (ธ. ป. 190-192) หิ วุตฺตํฯ โลกิยสฺส ภวโภคสมฺปทาฯ ‘‘เย เกจิ พุทฺธํ สรณํ คตาเส’’ติ (ที. นิ. 2.332; สํ. นิ. 1.37) หิ วุตฺตํฯ โลกิยสรณคมนํ ตีสุ วตฺถูสุ อญฺญาณสํสยมิจฺฉาญาณาทีหิ สํกิลิสฺสติ, น มหาชุติกํ โหติ, น มหาวิปฺผารํฯ โลกุตฺตรสฺส นตฺถิ สํกิเลโสฯ โลกิยสฺส สาวชฺโช อนวชฺโชติ ทุวิโธ เภโทฯ ตตฺถ อญฺญสตฺถาราทีสุ อตฺตสนฺนิยฺยาตนาทีหิ สาวชฺโช โหติ, โส อนิฏฺฐผโลฯ อนวชฺโช กาลกิริยาย, โส อวิปากตฺตา อผโลฯ โลกุตฺตรสฺส เนวตฺถิ เภโทฯ ภวนฺตเรปิ หิ อริยสาวโก อญฺญํ สตฺถารํ น อุทฺทิสติฯ โย โกจิ สรณคโต คหฏฺโฐ อุปาสโกฯ รตนตฺตยอุปาสนโต อุปาสโกฯ